martin heidegger sözlüğü

Bu başlıkta heidegger'in başta varlık ve zaman olmak üzere eserlerinde kullandığı kavram, deyiş ve en geniş anlamda kelimelerin tanımları yapılacaktır. Hemen tamamı yazılmadan mevcut olanlar yazılıp üzerine eklenecektir, ben gidene kadar. Malum heidegger kelimelerin çok-anlamlılıklarına vurgu yaparak terminolojide değişikliğe gider.

Kendisinin (t)ürettiği şeylerin de varlığını düşünürsek onun üzerine en azından ufak çapta bir sözlük gereklidir. Zaten heidegger'in anlaşılması güç filozof olarak nitelendirilmesinin sebeplerinin başında onun terminolojisini tanımlama güçlüğü gelir.

internette heidegger'in kullandığı kavramlara yüklediği anlamlar üzerine veya (t)ürettiği şeyler hakkında bilgilendirici ya da açıklayıcı yazı, site sayısı oldukça az. Olanlar da yalnızca bir makalenin, yazının içinde barındırıyor. Bu açıdan da oldukça gerekli ve -her ne değin saçma olsa da bu amaç- faydalı olacaktır.

Burada sözlükte yer alacak kelimeler ve kelime grupları ya önceden entrysi girilmiş ama düzeltme gerektiğinden bu başlıkta serimlenecek ya da bakınızlar ile verilecek, kelimeye ve kelime gruplarının tanımlara veya üzerine açıklamalara ya da işaret ettiklerine bu bakınızlar ile yönlendirilecektir.

Yakında sözlüğe veda edeceğimden son olarak -yalnızca sözlük çapında değil, tüm internet aleminde- önem arz edecek bu çalışmayı bırakacağım. Çok kapsamlı olmasa da temel kavramlar yer edinecek.

Not: alfabetik ya da önemlilik olarak herhangi bir sıralama yoktur. Heidegger ile hiç tanışmamış değil, belli düzeyde ilgisi olanlar için faydalı olacaktır. Öteki türlü bir iddiam yok. Kafama göre yazdım. Herhangi bir telif hakkı talep etmiyorum, dileyen yazılanları alıp bir kitap oluşturabilir. Çok satacağından emin olabilirsiniz. Zaten idea yayınevinden heidegger sözlüğü adında bir kitap basılmış, oldukça faydasız ve heidegger'in kendisinden daha zor anlaşılıyor ama yine de iyi sattı. Her neyse.
Buyrun başlayalım.

--Sözlük---

- aletheia: (bkz: aletheia/#32190677)

- temporal belirlenim: heidegger'in ontolojik ödev olarak nitelendirdiği çalışma "varlığın temporalitesi üzerine çalışma"sını kapsayıcıdır. varlığın temporal belirleniminde "zaman"ın varlığın çeşitli sahalarını ayırt etmede bir ölçüt oluşundan yola çıkılmış, "zamansal" ifadesinin felsefi ve önfelsefi açıdan sahip olduğu anlamlar göz önünde buludurulmuştır.

aslında zaman'ın bu ölçütlüğü bütün önceki ontolojilerde de geçerliydi. lakin zamana ilişkin, daha önce neden onun bir ölçüt olduğu ve onun neden böyle safiyane bir ontolojik kullanıma sahip olduğu sorgulanmamıştır. bu konuyla ilgili sorular sorulmasa da tüm ontolojilerde zaman hemen hemen belirleyicidir. kendiliğinden anlaşılır/kabul edilir halde tabii.

işte yine zamansallık ifadesinin belli bir tür anlamlara sahip olmasından, varlığın asli anlam belirlenimine ve onun zamandan doğan karakter ve hallerine "varlığın temporal belirlenimi" adı verilir.

heidegger varlık ve zamanda üzerinde ısrarla durduğu bu hususta bir şeyin altını çizer: "varlığın anlamına ilişkin sorunun zemini üzerinde, 'bütün ontolojilerin merkezi sorunsalının, doğru biçimde görülen ve doğru biçimde açığa kavuşturulan zaman fenomenine dayandığı ve bunun nasıl böyle olduğu' gösterilmek zorundadır."

- zamansal ve zamansal olmayan varolan: varlığın çeşitli sahaları vardır ve bunları birbirlerinden ayırt etmede ontik ölçüt zamandır. henri bergson'un zaman anlayışı ile karıştırılmamalıdır. zira bergson zamansallık derken aslında mekanı kastetmektedir.

zamansal varolanlar: doğada görülen olaylar ve tarihte yaşananlar olarak söylenebilir. burada zamansal varolanlar derken zaman içinde varolanlar gibi bir anlam çıkabilir lakin bu aynı şey değildir fakat tamamen farklı şey de değildir. ama bunu açıklamadan söyleyebilirim ki burada zamansal varolanların incelenmesinden öte zamanın ölçüt olarak kullanımının sabitliği işlenmektedir.

zamansal olmayan varolanlar: öncelikle bunlar zamansal varolmayanlar değildir. bu çok farklı bir ifadedir. zamansal olmayandan kastımız rakamsal ve mekansal ilişkilerdir.

ontolojik sorgulamanın tam burasında zamanın müstesna bir ölçüt olduğunu görmekteyiz. pek haklı olarak heidegger, bunu "varlık ve zaman" adlı eserinde belirtmektedir

dasein ın önceliği: (bkz: heidegger için dasein ın önceliği/#30017238) not: buna ekleme yapılacaktır.

onoma ve rhema: (bkz: onoma ve rhema/#32400964)

pseudesthai: (bkz: pseudesthai/#32400875)

eksistensiyal ve kategori olarak içinde var olma: (bkz: eksistensiyal ve kategori olarak içinde var olma/#32385122)

kategoreisthai: (bkz: kategoreisthai/#32373067)

Heidegger'e göre ontolojide çelişmezlik ilkesi: (bkz: çelişmezlik ilkesi ve ontoloji/#32140927)

görüngü: (bkz: görüngü/#32140919)

logos: antik yunancada “legein” fiili “söylemek” anlamına gelir. logos ise bu fiilden (legein) oluşturulmuş isimdir. kelimele anlam olarak “söz”dür. temel anlamı “söz” olan logos, ne yönden bir “söz” anlamı taşımaktadır? heidegger’in ifadesi ile “logos, platon ve aristoteles’te çok-anlamlıdır.” (varlık ve zaman, 33. sayfa)

heidegger bu soruya cevap verirken aristoteles’ten bir hatırlatma yaparak “aristoteles nutkun (logos) bu işlevine ‘apophainesthai’ diyerek onu keskin bir biçimde dile getirmiştir.” (varlık ve zaman, 33. sayfa) gerçekten de aristoteles “metafizik”te logos’un işkevini apophainesthai olarak ifade etmiştir.

apophainesthai, “apo-” ve “phainesthai” ögelerinden oluşan ve “sözü edileni sözü edilenin kendinden hareketle görünür kılmak” anlamına gelir. phainesthai “bir şeyi görünür kılmak” demektir ve apo- ise “hareketle, ondan hareketle” gibi bir anlam taşır. dolayısıyla logos, yani söz; bir şeyi kendisinden hareketle görünür kılan (apo-phainesthai) nutuk, sözdür.

not: logos bundan başka, görünür kılan söz, açık hale getiren beyan gibi anlamlarından ötürü “akıl” anlamında da kullanılır ama biz fenomenoloji açısından logos’un apophainesthai işlevini ele alıyoruz.

yukarıda açıklanan apophainesthai işlevine sahip logos, “apofantik nutuk” olarak ifade edilebilir. apophainesthai onun birincil işlevidir.

Not: bu tanım bir bağlamda öteki bağlamını ilave edeceğim.

phainomenon Ve fenomen: fenomenolojinin anlamını tefhim etmede sıra “phainomenon”dadır. fenomenoloji’nin diğer temel ögesi olan fenomen, yani phainomenon “phainesthai” fiilinden türetilmiştir. önceki bölümden (logos) hatırlanacağı üzere phainesthai, söz konusu olan şeyi görünür kılmak anlamına gelir. bu fiilden (phainesthai) türetilen phainomenon ise -basit bir biçimde- “kendini gösteren” demektir. fakat burada phainesthai fiilini daha yakından incelediğimizde, bahsi geçen fiilin kökü olan pha- (phos gibi) ışık, aydınlık anlamına gelir. en basit şekilde düşünüldüğünde ışık, içinde bir şeyin kendisini gösterdiği şeydir. dolayısıyla phainomenon (fenomen) yalnızca kendini gösteren değil, “kendini-kendinde-gösteren” anlamına gelir.

burada fenomen, yani “kendini kendinde gösteren,” “görünüş” kelimesinden ayırt edilmelidir. fenomen bir kendini-gösterendir, görünüş ise bir şeyin ya da kendini-gösteren bir şeyin görünüşüdür.

fenomenolojinin anlamı: (formal)
logos ve phainomenon kavramlarını inceledikten sonra bu kavramlarla anlamının açıklanacabileceği “fenomenoloji”nin ne demek olduğunu şöyle ifade edebiliriz:

artık fenomenoloji ifadesini antik yunanca olarak formüle edebiliriz. “legein ta phainomena,” yani “fenomenler üzerine konuşmak.” bu ifade fenomenolojinin antik yunanca formüle edilmiş halidir. fakat biz -bölüm 1, logos’tan- biliyoruz ki “legein” apophainesthai olarak legein demektir. çünkü logos’un birincil işlevi “bir şeyi o şeyden hareketle görünür kılmak” yani “apophainesthai”dir.

bu ufak hatırlatmadan sonra “legein ta phainomena” ifadesinde, “legein” yerine “apophainesthai” yazabiliriz. böylece “apophainesthai ta phainomena” yani kendisini göstereni (phainomena) ondan hareketle (apo-) görünür kılma (phainesthai) ve yani “fenomenolojinin anlamı”na ulaşmış oluruz.

bu şekilde de “fenomenolojik ontoloji” ifadesini meydana gelir.

fenomen ve görümüm: (fark)
(bkz: fenomen ve görünüm/#32103145)

noein ve einai: (bkz: noein ve einai ilişkisi/#32140936)

her günkülük Veya vasatilik: (bkz: dasein ın her günkülüğü veya vasatilik)

Not: devamı gelecek, başlık doldurulacak. Heidegger hususuna hakim birileri devam ettirebilir artık.

Sözlükteki entry ve başlıklarım arasında en beğendiğim ve gurur duyduğum.

Martin heidegger Sözlüğünün içeriğini genişletmek için devam ediyorum:

seinsvergessenheit veya varlığın unutulmuşluğu: (bkz: seinsvergessenheit)

dünya içinde olmak: (bkz: dasein ın mecburen içinde bulunduğu 2 varlık tarzı/#33710164)

birlikte olmak: (bkz: dasein ın mecburen içinde bulunduğu 2 varlık tarzı/#33710164)

el altında olmaklık: (bkz: el altında olmaklık)
Oluşumu süren sözlük.

Kapsamı sürekli genişleyen sözlük.

kehre: (bkz: kehre/#33754800)

bilim ve düşünmek: (bkz: bilim düşünmez)

felsefe ve düşünmek: (bkz: felsefenin sonu ve düşünmenin görevi)

sahici (eigentlich) ve sahici olmayan (uneigentlich) olarak varlık ve zaman'da dasein'ın iki varoluş biçimi: (bkz: varlık ve zaman da daseinın iki varoluş biçimi)

Gerçeklik: (#34877186)

bırakılmışlık, releasement, Gelassenheit: (bkz: bırakılmışlık/#34983154)

bringing to stand veya alıcı bulunuşa getirme: (bkz: bringing to stand)

ontik: (bkz: ontik/#35160048)

Asla kıymeti bilinmeyen sözlük. Bu başlık çok değerli. Ben yazdığım için değil, yazılanlar zaten sadece olanın başka türde aktarımı. Türkçe bu hususta yeterli kaynağa sahip değil, bunu oluşturduğumu söyleyemem ama heidegger terminolojisi her zaman bu tür bir sözlüğe ihtiyaç duyar. Yapma gayretinde olan tek kişi değilim fakat yine de en basite indirgenmiş olanı bu.
Ama ne yapalım, bağışlayalım bari birbirimizi.

Sous rature veya under Erasure: (bkz: Sous Rature)

Sözlüğün en değerli entrylerine sahip olan başlıktır.