bugün

deng: ses, bej: söyleyen.
doğuda kürt dğünlerinde veya yemeklerinde çağrılan sesi güzel insan...
saçma sapan mankenlerin, saçma sapan reklamlarıyla, saçma sapan şarkıları ,en fazla 50 bin satarken
iki üç milyona yaklaşan satış rakamlı dengbejler vardır..
(bkz: kazo)
Kürd sözlü edebiyatını ağızdan ağıza günümüze kadar aktarmayı başarabilen sayılı kişilerdir. yaşar kemal, mehmed uzun gibi yazarlar sık sık kitaplarında dengbejlere yer vermektedir.
bu zaman kadar bilinen en meşhur dengbejler;
Evdalê Zeynikê
Sakiro
Garabete Xaco
Kavis Axa
Mehmed Arif Cizrevi
yaşar kemalin "bir ada hikayesi" nde adı sıkça geçen halk ozanlarının kürtçe versiyonu.
sıra gecesi gibi birşey.
'documenta'ya dengbejler adlı videosuyla katılan
bir sanatçıyla yapılan röportaj için:
http://www.radikal.com.tr...p?ek=cts&haberno=6772
kürtçe sözlü edebiyatın temsilcilerine verilen ad.
Mehmet UZUN bir çok kitabında dengbejlerden uzun uzun bahsetmiştir.
dengbejlerim adında bir kitabıda vardır.türkçeye çevrilmiş olarakda bulunur.
genelde halk efsanelerini veya hikayelerini kürtçe olarak ağıt veyahut uzun hava şeklinde söyleyen yerel kürt halk ozanları..
"sonradır işte
toprak
bize uzayan gövdesi ölümün
çok çok önceydi biz küle bakmıştık,
sonradır işte dengbej
ölüm bizi bilir biz küle bakarız,
kızılız ,
batmış ve doğacak şafaklarımızın künyesi,
kızılız ne olursa olsun..."
söylenilenlerin köklü ve eski bir tarihi olan parçaları dillendiren kişilerdir.
dünyanın ilk rapçileri olarak kabul edilir. şarkılar kürtçe olarak söylenir ve dünyanın hiçbir yerinde örneği yoktur. en önemli temsilcilerinden biri özcan deniz'in öz amcası şakiro'dur.
kısıtlı sayıda yazılı edebi esere sahip kürt dilinin ritmik ve genelde yaşlandıkça değeri artan ve beğeni kazanan sözlü müzikal her türlü sesli eseri. tarih ve romantizmi bir arada barındırdığını duydum. anadolunun çok sesliliğinin nadide örneklerinden. sanırım geçen yıl avrupada sırf bu alanla ilgili geniş katılımlı bir organizasyon vardı almanyada..
anadolu'nun kayıp şarkıları müzikal/belgeseliyle tanıdığım, yorumlarına hayran olduğum insanlardır.
"her yasak kendi isyancısını yaratır"

kürtçe üzerindeki yasaklar da, dengbejlik müessesini yaratmıştır.
kürtçe'nin gerek sözel, gerekse yazılı olarak kullanılması yasak olduğundan, insanlar kültürlerini, efsanelerini, masallarını bu şekilde kulaktan kulağa, kuşaktan kuşağa aktarmışlardır.

evrensel müzikte dengbejliğe karşılık gelecek bir tür yoktur. bu yönüyle benzersizdir.

indimde ise dengbejlik;
bir halkın var olma inadının çığlığı, ve sanatın gücünün bileşimidir.
mehmed uzun'un dicle'nin yakarışı serisinde bahsettiği dengbej bıro en ünlülerindendir.
Kürtçe'de 'Sese hayat veren' anlamına gelen 'Dengbêj', Kürt kültürüne ait destanları, aşk hikayelerini, isyanları, tarihi olayları herhangi bir enstrüman kullanmadan, sesleri ile canlandıran Kürt ozanlarına verilen isimdir. Denbêjlerin seslerini kullanarak yarattıkları yapıtlara "kilam"denir. Dengbêjler, yüzyıllar boyunca köy köy, şehir şehir gezerek anlattıkları hikayelerle, sözlü Kürt Edebiyatının yaşamasına aracılık etti.
kürt kültürünün dünyaya armağanı..müziğin tüm renklerini endüstrümansız olrak içine bulunduran ...bir şarkıyla dünyanın hüznünü ya da kainatın huzurunu mecnunun aşkını tattıran, zaloğlu rüstemin cedeleşmesine tanık bırakan ..
en düşük mertebesi olarak:
http://fizy.com/#s/1c1xpf
'Şarkıcı' 'ses sanatçısı' tanımına uyan Kürtçe bir terimdir. Şıvan Perver, Mıradke Kıne, Kava, Farıs gibi önemli temsilcileri vardır.
Bazen, insanı büyüleyen yanıyla sarılır size:
http://www.youtube.com/watch?v=367vPTCAdIg
-saat tam altıyı vurduğunda, başka bir renge çalardı köydeki uğultu: curcuna diner, sadece ilaheleşen belli sesler, tınılar, ritimler kalırdı orta yerde. koyunlar, kuzular, yaşı çok küçük çocuklar ve bir de Delta radyolarının değirmi koca düğmeleri çevrilirken yükselen gıcırtılar hakimiyet kurardı köye. derin bir huşu içinde düğmeleri çevirirdi eller. işte o vakitte, bir mabet yerine dönerdi radyolu evlerin önü... yaşlılar tütünlerini sarmış, nineler dizlerinin üstüne çömelip ellerini başına koymuş, genç kızlar, oğlanlar sessizce ilişmiş olurlardı kalabalığın yamacına. erivan radyosun da dengbêj saatiydi çünkü... karabetê xaco, şeroyê biro, efoyê eset, paşîke efo, memoye pîr, kereme anqosî, ahmede tecîr, mecîdê sileman, arame tîgran ve daha niceleri...
insanı hüzünlendirir. dengbej lerin şarkilari.
http://www.youtube.com/watch?v=fvRLyeM7HEQ&feature=fvwrel
dengbejlik kılamları ozanlar tarafından tarih ve tarihte yaşanılmış olayları anlatır. bu kılamlar da genelde aşk, sevgi, vatan, hasret, sevda içerir.

dengbejler geçmiş ve gelecek tarihin canlı kitaplarıdır. *
bazen günlük hayatta olan olayların kah mizahi kah hıcıvleştirilerek söylendiği de görülmüştür.http://www.youtube.com/watch?v=EyrlghJl5LQ.
halkın yaşanan olaylardan haberdar olmasını ve yaşanan acının kuşaklar boyunca aktarılmasını sağlayan ses sanatının temsilcilerine verilen isim. genellikle herhangi bir entruman olmadan sadee ses ile sanat yapma şeklidir.
dağa taşa, kuru bir aşk hikayesi anlatmaz, komşu aşiretlerin birbiriyle ilişkilerini savaşlarını da anlatırlar...