1980 askeri darbesi

1980 darbesi öncesi türkiye'de döviz olmadığı için ırak'tan petrol satın alınamadı ve tarım durma noktasına geldi. çok fazla elektrik kesintisi oluyordu ve fabrikalarda üretim bitmek üzereydi. enfalasyon yüzde 70 seviyelerine gelmişti. döviz açığı günden güne artırıyordu. üretim veya ithalat olmadığı için kıtlık baş göstermişti.

tam o dönemde abd, ingiltere, almanya ve fransa türkiye için ivedinin ivedisi (urgent urgent) bir yardım yapmayı planlamıştı ama bazı şartları vardı. atatürk'ün karma ekonomi modeli terk edilip serbest piyasa ekonomisi modelinin türkiye'de uygulanmasını ve türkiye'nin imf denetimine girmesini istiyorlardı.

bülent ecevit hükümeti bunu kabul etmedi. bunun yerine türkiye'nin bütün silolarında bulunan tarım ürünlerini wells fargo adlı amerikan şirketine 150 milyon dolar kredi karşısında ipotek ettirip rehin verdi. bunun anlamı ağırdı çünkü o dönemde türkiye'nin bütün ekonomisi tarıma bağlıydı. ayrıca bu chp içinde büyük bir çatlağa sebebiyet vermişti.

1979 seçimleri öncesinde tüm bunlar devam ederken tüsiad gazaetlerde boy boy bülent ecevit karşıtı ilanlar verip serbest piyasa ekonomisini savunuyordu. bunun sebebi de sonrada anlaşılmış ki tüsiad'dan bir heyet abd'ye bitmiş ve Zbigniew Brzezinski tarafından fırçalanmış ve bu yönde bir talimat almışlardı. 1979 seçimlerinde kazanan süleyman demirel'le adalet partisi olmuştu çünkü odönemi halk üzerinde büyük bir etkisi olan disk'in talimatıyla chp seçmeni seçimleri boykot etmişti.

güven oyu bile almadan aceleyle mgk toplantısına katılan süleyman demirel'i toplantıda bir sürpriz bekliyordu. mgk raporuna göre pkk adındaki 500 kişilik bir terör örgütü bütün güneydoğu anadolu bölgesini esir almıştı ve devlet otoritesini işlemez hale getirmişti. devlet otoritesinin bölgesde yeniden kurulması karşılığında süleyman demirel orduya istenen bütün yetkilerin, silah ve para desteğinin verileceğini söylemişti. ama sivil otorite doğudaki teröre müdahele sırasında her zaman orduya ayak bağı oluyordu. genelkurmay başkanı kenan evren paşa pkk terörü için "işi bize bıraksalar bir günde hallederiz." diyordu.

1980 yılında kenan evren komutasındaki bir grup general bir uyarı mektubu yazdı maktupta özetle "terörü bitirin yoksa biz bitiririz." diyorlardı ve böylece 1979 seçimleriyle iş başına gelen başbakan süleyman demirel daha 35 günlük başbakanken bir muhtıra almış oldu. tam bu sırada süleyman demirel evine kapanmıştı ve herkese hasta olduğunu söylemişti.oysa bu sırada evinde devlet planlama teşklilatı başkanı turgut özal'la bir 24 ocak kararları olarak bilinen proje üzerinde çalışıyordu. 24 ocak kararlarının kabülüyle türkiye serbest piyasa ekonomisine geçiş yaptı. 1979 yılında bülent ecevit'ten abd, ingiltete, almanya ve fransa'nın istediği imf kotrolü altına girilme meselesi 1980 yılında sülayman demirel tarafından kabul edilmiş oldu. serbest piyasa ekonomosine geçişle ekonomi üzerindeki devlet kontrolü kaldırıldı ve daha önce devlet denetimi dolayısıyla türkiye'ye girmesi mümkün olmayan yabancı şirketler, türkiye'ye pazarına girdi.

7 yıllık görev süresi biten fahri korutürk 6 nisan 1980 tarihinde cumhurbaşkanlığı görevinden ayrıldı. meclisin bir cumhurbaşkanı seçmesi gerekiyordu. 45- 50- 55 tur derken bir türlü bülent ecevit ve süleyman demirel anlaşıp da aylarca cumhurbaşkanını seçemediler. bu durum orduda gerginlik yaratıyordu.

bu sırada sokaklardaki çatışmada hala sürüyordu. 1979 yılında 1270 ölü ve 5400 yaralı vardı. 1980 yılında da olaylar devam ediyordu. 27 mayıs 1980 tarihinde mhp genel başkan yardımcısı gün sazak sol gruplar tarafından öldürüldü. mhp bunun intikamını almak üzere çorum'da devredeydi. daha önce kahramanmaraş ve malatya'da çıkan olayların aynısı bu sefer çorum'da kendini göstermişti. bunun üzerine çorum'da sağ ve sol arasında büyük bir çatışma çıktı. mhp çorum'da bir kurtarılmış bölge oluşturup bu şehri tamamen soldan temizlemek istiyordu. çorum olayları 57 kişinin ölmesinden sonra türk ordusunun müdahelesinden sonra olaylar ancak bastırılabildi. fatsa'da bağımsız bir sosyalist ilçe devleti kurduğunu söyleyen bir grup çıkmıştı. bu grup da ordu müdahelesiyle bertaraf edildi. olaylar hiç bitmiyor günen güne artıyordu cenazelerde söylenen "kanı yerde kalmayacak." söylemleri gerçekleştiriliyor her gün bir devrimcilerden bir ülkücülerden birileri öldürülüyordu. tek parti dönemi cumhuriyet halk partisi'nin aydın yüzü prof dr. nihat erim dev-sol tarafından öldürüldü. bunun karşılığında da disk başkanı kemal türkler mhp tarafından öldürüldü.

6 eylül 1980 tarihindeki kudüs mitingi'nde olan cumhuriyete karşı sergilenen fiiller bardağı taşıran son damla olmuştu. 12 eylül 1980'de kenan evren paşa düğmeye bastı ve askeri darbeyi başlattı.