bugün
- sarhoş olup sızmak8
- karın gözünün önünde biriyle olursa büyü bozulur9
- 19 mayıs 2024 galatasaray fenerbahçe maçı17
- karıya kıza doymuş erkek23
- bir gün önce tanışılan kızın yazlığa davet etmesi16
- gulmekicinyaratilmis8
- bik bik'in cinsiyeti11
- travestilerin genelde kürt olması14
- anın görüntüsü23
- kadınlar olarak erkeklerle sevişmiyoruz19
- üstteki yazarın yaşını tahmin etmek20
- alex de souza8
- bir erkekten duyulabilecek en güzel söz11
- sık sık aldığınız iltifatlar15
- çok üzgünüm sözlük8
- insanlara olan inancınızı ne zaman kaybettiniz11
- icardi190517
- erkolar kapatılsın11
- ninja turtles lar nasıl para kazanıyor9
- mühendis erkeklerin genel özellikleri16
- maca sekiz11
- nervio8
- türklerin çok kolay devlet kurması17
- tc'yi atatürk değil ingiliz ve yahudiler kurmuştur31
- kötü gününde sevdiğine mi gidersin seni sevene mi14
- insan olmaya ceyrek kala13
- erkeklerin hep fotoğraf istemesi13
- arda güler12
- etine dolgun kız8
- fatih terim9
- taktik verin15
- çocuğunuzu özel okulda okutur musunuz22
- gecenin şarkısı10
- icardi1905 adamdır12
- muharrem ince'nin diyanet kapatılsın mı anketi10
- türklerin ingilizce konuşamama nedenleri31
- her türk vatandaşına türkiye gezisi12
- avrupanın zenginliğini hırsızlığa borçlu olması14
- sizi cuma saflarında göremedim sözlük10
- akp chp yakınlaşması15
- risale i nur21
- burda senin paran gecmez diyen delikanli kiz11
- en çok yaşamak istenilen şehir10
- beni özlediniz mi10
- selahattin demirtaş13
- allaha küfür etmek10
- türklerden adam çıkmaması17
- bir müslüman olarak filistin benim meselem değil36
- ruh varsa neden görünmüyor13
- uludağsözlük'ün ölmesi ve gömmeyi unutmaları10
ilginç bir hikayesi olan oyundur.
--spoiler--
Satranç, yaygın inanışa göre, Doğu kökenli bir oyundur. Birçok araştırmacı, satrancın 6. yüzyılda ya da daha öncesinde Hindistan'da doğduğunu savunur. Bu ölümsüz oyunun Müslümanlar'dan ispanyollar'a, Bizanslılar'dan da italyanlar'a geçerek tüm Avrupa'ya yayıldığı söylenir. Ama hep merak etmişimdir: Satranç taşlarının en önemlisi olmasa da en güçlüsü olan 'Vezir', Batı dünyasında neden ya da nasıl 'Kraliçe' (Queen) adını almıştır? 'Şah'ın Batı'ya gidildikçe 'Kral'a (King) dönüşmesi daha anlaşılır bir durumdur da, 'Vezir'in 'Kraliçe'ye, başka bir deyişle eril bir taşın dişil bir taşa dönüşmesi biraz şaşırtıcıdır.
Gerçi Doğu'da, iran'da ve Arap ülkelerinde 'Fil' diye bilinen taş, Batı'da 'Piskopos' (Bishop) olmuş; bizim 'At' dediğimiz taş da 'Şövalye'ye (knight) dönüşmüş. Bizde 'Kale' denen taşa, ingilizler 'Rook' diyorlar; 'Rook' ise, Hintçede 'Ruh'tan, Farsçada 'Roh'tan (Asker) geliyor. Ama bunlara bir diyeceğim yok. Çünkü, neresinden bakarsak bakalım bir Doğu oyunu olan satranç, belli ki, bir ordunun savaş düzenine dayalı, sapına kadar erkek kökenli bir oyundur.
Satranç ve taşların hareketi, doğal olarak, yüzyıllar boyu coğrafyadan coğrafyaya, iklimden iklime karmaşık bir evrim süreci yaşamış. Zaman içinde taşların ilerleyişi ve özellikleri de değişimlere uğramış. 'Vezir'in zamanla cinsel bir değişim geçirerek Batı'da 'Kraliçe'ye dönüşmesi ise, Stanford Üniversitesi öğretim üyelerinden Marilyn Yalom'un kısa bir süre önce yayımlanan Birth of the Chess Queen (Satranç Kraliçesinin Doğuşu) adlı kitabının konusu olmuş.
'Şah', bütün yönlerde yalnızca bir kare ilerleyebilir, ama oyunun ister istemez en önemli taşıdır. 'Şah'ınız kıstırılıp kaçamayacak bir duruma düştü mü, feriştahı gelse kurtaramaz sizi, mat olduğunuzun resmidir. Öteki taşlar, 'Fil', 'Kale', 'At', 'Piyon' hep belirli yollardan hareket ederler. 'Vezir'e gelince, nerdeyse her şeye gücü yeter. Önüne bir engel çıkmadığı sürece satranç tahtasını herhangi bir yönde boydan boya geçebilir; üstelik, hem 'Kale' gibi sütunlar ve sıralar üzerinde, hem de 'Fil' gibi çaprazlar üzerinde. Tıpkı şahını koruyan, ona akıl veren, onun askerlerine komuta eden, düşmana saldırıyı yöneten gerçek bir vezir gibi.
Tarihçileri, bu oyunun en eski dönemlerinde Hindistan ve iran'da kullanılan satranç taşlarının figürlü olduğunu belirtirler. 'Şah', şaha benzer; 'Vezir', vezire; 'Fil', file. Sonradan, islâm dünyasındaki suret yasağı, satranç taşlarını figürsüzleştirir, soyut biçimler verilir taşlara. Satranç, Ortaçağ başlarında Emeviler'in egemenliğindeki ispanya üzerinden Avrupa'ya yayıldığında, taşlarda insan figürleri yeniden belirir.
Kültür tarihçisi Marilyn Yalom, yaptığı araştırmalar sırasında, 990 yılında yazılmış bir şiire rastlamış. isviçre'deki Einsiedeln manastırındaki bir keşişin yazdığı 'Satranç Üzerine Dizeler' adlı şiirde, 'Vezir'den 'Kraliçe' olarak söz ediliyormuş. Yalom, araştırmalarını derinleştirdiğinde, Geoffrey Chaucer'da da karşılaşmış 'Kraliçe'yle. Ama günümüzdeki karşı konulmaz gücüyle 'Kraliçe'nin en açık seçik betimini Luis Ramiriz de Lucena'nın 1496'da ispanya'da yayımlanan Aşk ve Satranç Sanatı Üzerine Söylev adlı kitabında bulmuş.
Yalom'un anlattıklarına bakılırsa, bizim 'Vezir' dediğimiz taşın adı ve cinsiyeti değişirken gücünde de büyük bir değişim meydana gelmiş. Eskiden 'Vezir' çaprazlar üzerinde yalnızca bir kare ilerlerken, 15. yüzyıl Avrupası'nda 'Kraliçe' bugünkü müthiş gücüne erişmiş.
Yalom'un, yanıtlamaya çalıştığı soru şu: Erkeklerin egemenliğindeki bir dünyada, 'Kraliçe'nin bunca güçlü olduğu bir oyun nasıl kabul gördü? Yalom, bu soruya tek bir kesin yanıt vermek yerine, yanıtı ortaya çıkarabilecek birkaç tarihsel/kültürel gösterge sunmayı yeğliyor.
Birincisi, Ortaçağ Avrupası'nda Meryem Ana'nın bir güç figürü olarak ululanması. Hz. isa'nın anasının, Yeni Ahit'te Tanrı'nın uysal ve itaatkâr hizmetkârı olarak görülmesine karşılık, Ortaçağda güç ve görkemle donatıldığını vurguluyor Yalom. Sonra, gene Ortaçağda nerdeyse bir tapım gibi ortaya çıkan saray aşkından söz açıyor; her şövalyenin tapınırcasına bağlılık duyduğu bir hanımefendisi olduğundan söz ediyor. "Bu hanımefendi bazen erişilmez ve evli bir soylu kadın olabiliyordu," diyor. "Şövalye, ortaya koyduğu yiğitliklerde esin gücünü ondan alıyordu."
Yalom, satranç 'Kraliçe'sinin yükselişindeki etkenlerden biri olarak da, gerçek yaşamda güçlü kraliçelerin, özellikle de 15. yüzyılın ikinci yarısında Kastilya kraliçesi I. Isabella'nın ortaya çıkışını görüyor. Yalom'a göre, güçlü 'satranç kraliçesi'nin Güney Avrupa'da boy göstermesi hiç de rastlantı değil.
Marilyn Yalom'un kitabı, satranç âlemindeki bu cinsiyet değişiminin toplumdaki, Ortaçağ Avrupa toplumundaki karşılıklarını araştırıyor.
--spoiler--
*
--spoiler--
Satranç, yaygın inanışa göre, Doğu kökenli bir oyundur. Birçok araştırmacı, satrancın 6. yüzyılda ya da daha öncesinde Hindistan'da doğduğunu savunur. Bu ölümsüz oyunun Müslümanlar'dan ispanyollar'a, Bizanslılar'dan da italyanlar'a geçerek tüm Avrupa'ya yayıldığı söylenir. Ama hep merak etmişimdir: Satranç taşlarının en önemlisi olmasa da en güçlüsü olan 'Vezir', Batı dünyasında neden ya da nasıl 'Kraliçe' (Queen) adını almıştır? 'Şah'ın Batı'ya gidildikçe 'Kral'a (King) dönüşmesi daha anlaşılır bir durumdur da, 'Vezir'in 'Kraliçe'ye, başka bir deyişle eril bir taşın dişil bir taşa dönüşmesi biraz şaşırtıcıdır.
Gerçi Doğu'da, iran'da ve Arap ülkelerinde 'Fil' diye bilinen taş, Batı'da 'Piskopos' (Bishop) olmuş; bizim 'At' dediğimiz taş da 'Şövalye'ye (knight) dönüşmüş. Bizde 'Kale' denen taşa, ingilizler 'Rook' diyorlar; 'Rook' ise, Hintçede 'Ruh'tan, Farsçada 'Roh'tan (Asker) geliyor. Ama bunlara bir diyeceğim yok. Çünkü, neresinden bakarsak bakalım bir Doğu oyunu olan satranç, belli ki, bir ordunun savaş düzenine dayalı, sapına kadar erkek kökenli bir oyundur.
Satranç ve taşların hareketi, doğal olarak, yüzyıllar boyu coğrafyadan coğrafyaya, iklimden iklime karmaşık bir evrim süreci yaşamış. Zaman içinde taşların ilerleyişi ve özellikleri de değişimlere uğramış. 'Vezir'in zamanla cinsel bir değişim geçirerek Batı'da 'Kraliçe'ye dönüşmesi ise, Stanford Üniversitesi öğretim üyelerinden Marilyn Yalom'un kısa bir süre önce yayımlanan Birth of the Chess Queen (Satranç Kraliçesinin Doğuşu) adlı kitabının konusu olmuş.
'Şah', bütün yönlerde yalnızca bir kare ilerleyebilir, ama oyunun ister istemez en önemli taşıdır. 'Şah'ınız kıstırılıp kaçamayacak bir duruma düştü mü, feriştahı gelse kurtaramaz sizi, mat olduğunuzun resmidir. Öteki taşlar, 'Fil', 'Kale', 'At', 'Piyon' hep belirli yollardan hareket ederler. 'Vezir'e gelince, nerdeyse her şeye gücü yeter. Önüne bir engel çıkmadığı sürece satranç tahtasını herhangi bir yönde boydan boya geçebilir; üstelik, hem 'Kale' gibi sütunlar ve sıralar üzerinde, hem de 'Fil' gibi çaprazlar üzerinde. Tıpkı şahını koruyan, ona akıl veren, onun askerlerine komuta eden, düşmana saldırıyı yöneten gerçek bir vezir gibi.
Tarihçileri, bu oyunun en eski dönemlerinde Hindistan ve iran'da kullanılan satranç taşlarının figürlü olduğunu belirtirler. 'Şah', şaha benzer; 'Vezir', vezire; 'Fil', file. Sonradan, islâm dünyasındaki suret yasağı, satranç taşlarını figürsüzleştirir, soyut biçimler verilir taşlara. Satranç, Ortaçağ başlarında Emeviler'in egemenliğindeki ispanya üzerinden Avrupa'ya yayıldığında, taşlarda insan figürleri yeniden belirir.
Kültür tarihçisi Marilyn Yalom, yaptığı araştırmalar sırasında, 990 yılında yazılmış bir şiire rastlamış. isviçre'deki Einsiedeln manastırındaki bir keşişin yazdığı 'Satranç Üzerine Dizeler' adlı şiirde, 'Vezir'den 'Kraliçe' olarak söz ediliyormuş. Yalom, araştırmalarını derinleştirdiğinde, Geoffrey Chaucer'da da karşılaşmış 'Kraliçe'yle. Ama günümüzdeki karşı konulmaz gücüyle 'Kraliçe'nin en açık seçik betimini Luis Ramiriz de Lucena'nın 1496'da ispanya'da yayımlanan Aşk ve Satranç Sanatı Üzerine Söylev adlı kitabında bulmuş.
Yalom'un anlattıklarına bakılırsa, bizim 'Vezir' dediğimiz taşın adı ve cinsiyeti değişirken gücünde de büyük bir değişim meydana gelmiş. Eskiden 'Vezir' çaprazlar üzerinde yalnızca bir kare ilerlerken, 15. yüzyıl Avrupası'nda 'Kraliçe' bugünkü müthiş gücüne erişmiş.
Yalom'un, yanıtlamaya çalıştığı soru şu: Erkeklerin egemenliğindeki bir dünyada, 'Kraliçe'nin bunca güçlü olduğu bir oyun nasıl kabul gördü? Yalom, bu soruya tek bir kesin yanıt vermek yerine, yanıtı ortaya çıkarabilecek birkaç tarihsel/kültürel gösterge sunmayı yeğliyor.
Birincisi, Ortaçağ Avrupası'nda Meryem Ana'nın bir güç figürü olarak ululanması. Hz. isa'nın anasının, Yeni Ahit'te Tanrı'nın uysal ve itaatkâr hizmetkârı olarak görülmesine karşılık, Ortaçağda güç ve görkemle donatıldığını vurguluyor Yalom. Sonra, gene Ortaçağda nerdeyse bir tapım gibi ortaya çıkan saray aşkından söz açıyor; her şövalyenin tapınırcasına bağlılık duyduğu bir hanımefendisi olduğundan söz ediyor. "Bu hanımefendi bazen erişilmez ve evli bir soylu kadın olabiliyordu," diyor. "Şövalye, ortaya koyduğu yiğitliklerde esin gücünü ondan alıyordu."
Yalom, satranç 'Kraliçe'sinin yükselişindeki etkenlerden biri olarak da, gerçek yaşamda güçlü kraliçelerin, özellikle de 15. yüzyılın ikinci yarısında Kastilya kraliçesi I. Isabella'nın ortaya çıkışını görüyor. Yalom'a göre, güçlü 'satranç kraliçesi'nin Güney Avrupa'da boy göstermesi hiç de rastlantı değil.
Marilyn Yalom'un kitabı, satranç âlemindeki bu cinsiyet değişiminin toplumdaki, Ortaçağ Avrupa toplumundaki karşılıklarını araştırıyor.
--spoiler--
*
santralinmi yoksa satrançınmı yanlış yazılışı sonucunda ortaya çıktığını anlayamadığım başlık.
Zevkli oyun. Bir o kadar da sıkıcı ve güzel.
Satranç .
doğrusunu bildiği halde inatla böyle söyleyenler var.
güncel Önemli Başlıklar