bugün
- 1 haziran 2024 borussia dortmund real madrid maçı25
- en çok sevişmek istediğin kimse8
- siyasal islamcıların aslında kötü olmaması17
- arda güler10
- icardi190511
- jose mourinho52
- ateistlerin zeka seviyesi düşüktür17
- jose mourinho nun fenerbahçe ye transferi13
- nihavend longa20
- fethullah gülen öldü mü sorunsalı13
- şu an ihtiyacım olan şey8
- true nickli yazar8
- bir erkeğe nasıl aşık oldunuz14
- uzun entry giren erkek12
- en objektif siyasi parti9
- sokak kedilerine örgütlü saldırı başlayacağı gün16
- türkiye akp lidir akp'li kalacaktır13
- kadir mısıroğlu'na bir söz bırak14
- amında oyalanmak istiyorum12
- anın görüntüsü10
- kizil kara17
- kadir mısırlıoğlu seven mhp'li sorunsalı15
- 1 metre 55 santim balonu ağzına alan kız12
- eskorta 220 bin lira gönderen adam9
- barbara palvin'in aldatılması15
- albay kemal16
- tecavüz ettiği kızlarını müge anlı da arayan baba18
- magicovento cesurluğu17
- aşkım kapışmak8
- erdoğan'ın mülteci sevdası19
- enes kanter'in cemaate 110 milyon dolar vermesi27
- beli açıp kot şort giymek10
- ahmet uğurlu16
- ismail kartal9
- sözlüğün en güzel kızından aldığım iltifat11
- ağızdan çiş kokusu gelmesi15
- sağlık bakanının suriyeli rakamları12
- fenerbahçe seneye sistemi yenebilecek mi13
- galatasaray'ın en son kırmızı kart gördüğü derbi10
- kılıçdaroğlu'nun kuracağı partiye isim önerileri10
- dinci zekası8
- magicovento38
- cennette ergenliğe yeni giren eşleriniz olacak30
- ben 76 yaşındayım beni tahrik ediyorsun15
- avrupalılar niye mülteci istemiyor sorunsalı10
- sözlük kızları sözlük erkeklerine yazıyor mudur17
- pedofiller niye uyutulmuyor sorunsalı8
- bir erkeğin bir kadına çicek alması16
- almanyada hilafet gösterisi11
- 99 098 146 tl satılan saat12
doğrusunu bildiği halde inatla böyle söyleyenler var.
Satranç .
Zevkli oyun. Bir o kadar da sıkıcı ve güzel.
santralinmi yoksa satrançınmı yanlış yazılışı sonucunda ortaya çıktığını anlayamadığım başlık.
ilginç bir hikayesi olan oyundur.
--spoiler--
Satranç, yaygın inanışa göre, Doğu kökenli bir oyundur. Birçok araştırmacı, satrancın 6. yüzyılda ya da daha öncesinde Hindistan'da doğduğunu savunur. Bu ölümsüz oyunun Müslümanlar'dan ispanyollar'a, Bizanslılar'dan da italyanlar'a geçerek tüm Avrupa'ya yayıldığı söylenir. Ama hep merak etmişimdir: Satranç taşlarının en önemlisi olmasa da en güçlüsü olan 'Vezir', Batı dünyasında neden ya da nasıl 'Kraliçe' (Queen) adını almıştır? 'Şah'ın Batı'ya gidildikçe 'Kral'a (King) dönüşmesi daha anlaşılır bir durumdur da, 'Vezir'in 'Kraliçe'ye, başka bir deyişle eril bir taşın dişil bir taşa dönüşmesi biraz şaşırtıcıdır.
Gerçi Doğu'da, iran'da ve Arap ülkelerinde 'Fil' diye bilinen taş, Batı'da 'Piskopos' (Bishop) olmuş; bizim 'At' dediğimiz taş da 'Şövalye'ye (knight) dönüşmüş. Bizde 'Kale' denen taşa, ingilizler 'Rook' diyorlar; 'Rook' ise, Hintçede 'Ruh'tan, Farsçada 'Roh'tan (Asker) geliyor. Ama bunlara bir diyeceğim yok. Çünkü, neresinden bakarsak bakalım bir Doğu oyunu olan satranç, belli ki, bir ordunun savaş düzenine dayalı, sapına kadar erkek kökenli bir oyundur.
Satranç ve taşların hareketi, doğal olarak, yüzyıllar boyu coğrafyadan coğrafyaya, iklimden iklime karmaşık bir evrim süreci yaşamış. Zaman içinde taşların ilerleyişi ve özellikleri de değişimlere uğramış. 'Vezir'in zamanla cinsel bir değişim geçirerek Batı'da 'Kraliçe'ye dönüşmesi ise, Stanford Üniversitesi öğretim üyelerinden Marilyn Yalom'un kısa bir süre önce yayımlanan Birth of the Chess Queen (Satranç Kraliçesinin Doğuşu) adlı kitabının konusu olmuş.
'Şah', bütün yönlerde yalnızca bir kare ilerleyebilir, ama oyunun ister istemez en önemli taşıdır. 'Şah'ınız kıstırılıp kaçamayacak bir duruma düştü mü, feriştahı gelse kurtaramaz sizi, mat olduğunuzun resmidir. Öteki taşlar, 'Fil', 'Kale', 'At', 'Piyon' hep belirli yollardan hareket ederler. 'Vezir'e gelince, nerdeyse her şeye gücü yeter. Önüne bir engel çıkmadığı sürece satranç tahtasını herhangi bir yönde boydan boya geçebilir; üstelik, hem 'Kale' gibi sütunlar ve sıralar üzerinde, hem de 'Fil' gibi çaprazlar üzerinde. Tıpkı şahını koruyan, ona akıl veren, onun askerlerine komuta eden, düşmana saldırıyı yöneten gerçek bir vezir gibi.
Tarihçileri, bu oyunun en eski dönemlerinde Hindistan ve iran'da kullanılan satranç taşlarının figürlü olduğunu belirtirler. 'Şah', şaha benzer; 'Vezir', vezire; 'Fil', file. Sonradan, islâm dünyasındaki suret yasağı, satranç taşlarını figürsüzleştirir, soyut biçimler verilir taşlara. Satranç, Ortaçağ başlarında Emeviler'in egemenliğindeki ispanya üzerinden Avrupa'ya yayıldığında, taşlarda insan figürleri yeniden belirir.
Kültür tarihçisi Marilyn Yalom, yaptığı araştırmalar sırasında, 990 yılında yazılmış bir şiire rastlamış. isviçre'deki Einsiedeln manastırındaki bir keşişin yazdığı 'Satranç Üzerine Dizeler' adlı şiirde, 'Vezir'den 'Kraliçe' olarak söz ediliyormuş. Yalom, araştırmalarını derinleştirdiğinde, Geoffrey Chaucer'da da karşılaşmış 'Kraliçe'yle. Ama günümüzdeki karşı konulmaz gücüyle 'Kraliçe'nin en açık seçik betimini Luis Ramiriz de Lucena'nın 1496'da ispanya'da yayımlanan Aşk ve Satranç Sanatı Üzerine Söylev adlı kitabında bulmuş.
Yalom'un anlattıklarına bakılırsa, bizim 'Vezir' dediğimiz taşın adı ve cinsiyeti değişirken gücünde de büyük bir değişim meydana gelmiş. Eskiden 'Vezir' çaprazlar üzerinde yalnızca bir kare ilerlerken, 15. yüzyıl Avrupası'nda 'Kraliçe' bugünkü müthiş gücüne erişmiş.
Yalom'un, yanıtlamaya çalıştığı soru şu: Erkeklerin egemenliğindeki bir dünyada, 'Kraliçe'nin bunca güçlü olduğu bir oyun nasıl kabul gördü? Yalom, bu soruya tek bir kesin yanıt vermek yerine, yanıtı ortaya çıkarabilecek birkaç tarihsel/kültürel gösterge sunmayı yeğliyor.
Birincisi, Ortaçağ Avrupası'nda Meryem Ana'nın bir güç figürü olarak ululanması. Hz. isa'nın anasının, Yeni Ahit'te Tanrı'nın uysal ve itaatkâr hizmetkârı olarak görülmesine karşılık, Ortaçağda güç ve görkemle donatıldığını vurguluyor Yalom. Sonra, gene Ortaçağda nerdeyse bir tapım gibi ortaya çıkan saray aşkından söz açıyor; her şövalyenin tapınırcasına bağlılık duyduğu bir hanımefendisi olduğundan söz ediyor. "Bu hanımefendi bazen erişilmez ve evli bir soylu kadın olabiliyordu," diyor. "Şövalye, ortaya koyduğu yiğitliklerde esin gücünü ondan alıyordu."
Yalom, satranç 'Kraliçe'sinin yükselişindeki etkenlerden biri olarak da, gerçek yaşamda güçlü kraliçelerin, özellikle de 15. yüzyılın ikinci yarısında Kastilya kraliçesi I. Isabella'nın ortaya çıkışını görüyor. Yalom'a göre, güçlü 'satranç kraliçesi'nin Güney Avrupa'da boy göstermesi hiç de rastlantı değil.
Marilyn Yalom'un kitabı, satranç âlemindeki bu cinsiyet değişiminin toplumdaki, Ortaçağ Avrupa toplumundaki karşılıklarını araştırıyor.
--spoiler--
*
--spoiler--
Satranç, yaygın inanışa göre, Doğu kökenli bir oyundur. Birçok araştırmacı, satrancın 6. yüzyılda ya da daha öncesinde Hindistan'da doğduğunu savunur. Bu ölümsüz oyunun Müslümanlar'dan ispanyollar'a, Bizanslılar'dan da italyanlar'a geçerek tüm Avrupa'ya yayıldığı söylenir. Ama hep merak etmişimdir: Satranç taşlarının en önemlisi olmasa da en güçlüsü olan 'Vezir', Batı dünyasında neden ya da nasıl 'Kraliçe' (Queen) adını almıştır? 'Şah'ın Batı'ya gidildikçe 'Kral'a (King) dönüşmesi daha anlaşılır bir durumdur da, 'Vezir'in 'Kraliçe'ye, başka bir deyişle eril bir taşın dişil bir taşa dönüşmesi biraz şaşırtıcıdır.
Gerçi Doğu'da, iran'da ve Arap ülkelerinde 'Fil' diye bilinen taş, Batı'da 'Piskopos' (Bishop) olmuş; bizim 'At' dediğimiz taş da 'Şövalye'ye (knight) dönüşmüş. Bizde 'Kale' denen taşa, ingilizler 'Rook' diyorlar; 'Rook' ise, Hintçede 'Ruh'tan, Farsçada 'Roh'tan (Asker) geliyor. Ama bunlara bir diyeceğim yok. Çünkü, neresinden bakarsak bakalım bir Doğu oyunu olan satranç, belli ki, bir ordunun savaş düzenine dayalı, sapına kadar erkek kökenli bir oyundur.
Satranç ve taşların hareketi, doğal olarak, yüzyıllar boyu coğrafyadan coğrafyaya, iklimden iklime karmaşık bir evrim süreci yaşamış. Zaman içinde taşların ilerleyişi ve özellikleri de değişimlere uğramış. 'Vezir'in zamanla cinsel bir değişim geçirerek Batı'da 'Kraliçe'ye dönüşmesi ise, Stanford Üniversitesi öğretim üyelerinden Marilyn Yalom'un kısa bir süre önce yayımlanan Birth of the Chess Queen (Satranç Kraliçesinin Doğuşu) adlı kitabının konusu olmuş.
'Şah', bütün yönlerde yalnızca bir kare ilerleyebilir, ama oyunun ister istemez en önemli taşıdır. 'Şah'ınız kıstırılıp kaçamayacak bir duruma düştü mü, feriştahı gelse kurtaramaz sizi, mat olduğunuzun resmidir. Öteki taşlar, 'Fil', 'Kale', 'At', 'Piyon' hep belirli yollardan hareket ederler. 'Vezir'e gelince, nerdeyse her şeye gücü yeter. Önüne bir engel çıkmadığı sürece satranç tahtasını herhangi bir yönde boydan boya geçebilir; üstelik, hem 'Kale' gibi sütunlar ve sıralar üzerinde, hem de 'Fil' gibi çaprazlar üzerinde. Tıpkı şahını koruyan, ona akıl veren, onun askerlerine komuta eden, düşmana saldırıyı yöneten gerçek bir vezir gibi.
Tarihçileri, bu oyunun en eski dönemlerinde Hindistan ve iran'da kullanılan satranç taşlarının figürlü olduğunu belirtirler. 'Şah', şaha benzer; 'Vezir', vezire; 'Fil', file. Sonradan, islâm dünyasındaki suret yasağı, satranç taşlarını figürsüzleştirir, soyut biçimler verilir taşlara. Satranç, Ortaçağ başlarında Emeviler'in egemenliğindeki ispanya üzerinden Avrupa'ya yayıldığında, taşlarda insan figürleri yeniden belirir.
Kültür tarihçisi Marilyn Yalom, yaptığı araştırmalar sırasında, 990 yılında yazılmış bir şiire rastlamış. isviçre'deki Einsiedeln manastırındaki bir keşişin yazdığı 'Satranç Üzerine Dizeler' adlı şiirde, 'Vezir'den 'Kraliçe' olarak söz ediliyormuş. Yalom, araştırmalarını derinleştirdiğinde, Geoffrey Chaucer'da da karşılaşmış 'Kraliçe'yle. Ama günümüzdeki karşı konulmaz gücüyle 'Kraliçe'nin en açık seçik betimini Luis Ramiriz de Lucena'nın 1496'da ispanya'da yayımlanan Aşk ve Satranç Sanatı Üzerine Söylev adlı kitabında bulmuş.
Yalom'un anlattıklarına bakılırsa, bizim 'Vezir' dediğimiz taşın adı ve cinsiyeti değişirken gücünde de büyük bir değişim meydana gelmiş. Eskiden 'Vezir' çaprazlar üzerinde yalnızca bir kare ilerlerken, 15. yüzyıl Avrupası'nda 'Kraliçe' bugünkü müthiş gücüne erişmiş.
Yalom'un, yanıtlamaya çalıştığı soru şu: Erkeklerin egemenliğindeki bir dünyada, 'Kraliçe'nin bunca güçlü olduğu bir oyun nasıl kabul gördü? Yalom, bu soruya tek bir kesin yanıt vermek yerine, yanıtı ortaya çıkarabilecek birkaç tarihsel/kültürel gösterge sunmayı yeğliyor.
Birincisi, Ortaçağ Avrupası'nda Meryem Ana'nın bir güç figürü olarak ululanması. Hz. isa'nın anasının, Yeni Ahit'te Tanrı'nın uysal ve itaatkâr hizmetkârı olarak görülmesine karşılık, Ortaçağda güç ve görkemle donatıldığını vurguluyor Yalom. Sonra, gene Ortaçağda nerdeyse bir tapım gibi ortaya çıkan saray aşkından söz açıyor; her şövalyenin tapınırcasına bağlılık duyduğu bir hanımefendisi olduğundan söz ediyor. "Bu hanımefendi bazen erişilmez ve evli bir soylu kadın olabiliyordu," diyor. "Şövalye, ortaya koyduğu yiğitliklerde esin gücünü ondan alıyordu."
Yalom, satranç 'Kraliçe'sinin yükselişindeki etkenlerden biri olarak da, gerçek yaşamda güçlü kraliçelerin, özellikle de 15. yüzyılın ikinci yarısında Kastilya kraliçesi I. Isabella'nın ortaya çıkışını görüyor. Yalom'a göre, güçlü 'satranç kraliçesi'nin Güney Avrupa'da boy göstermesi hiç de rastlantı değil.
Marilyn Yalom'un kitabı, satranç âlemindeki bu cinsiyet değişiminin toplumdaki, Ortaçağ Avrupa toplumundaki karşılıklarını araştırıyor.
--spoiler--
*
Gündemdeki Haberler
güncel Önemli Başlıklar