karagöz

Gölge oyununun Anadolu'ya gelişiyle ilgili değişik görüşler ileri sürülmektedir. Bu görüşlerden birisi gölge oyununun Orta Asya'dan ve iran üzerinden Anadolu'ya getirilmiş olduğu şeklindedir.

Bu görüşü savunanlar, Orta Asya'da oynatılan "Çadır Hayal" ve "Kolkorçak" adı verilen kukla oyunları ile gölge oyunu arasında baş kurmuşlardır. Özellikle Çadır Hayali gölge oyunu olarak değerlendirilmiş. Türklerin Orta Asya'da gölge oyunu oynattıklarını, göçlerle de Anadolu'ya getirdiklerini ifade etmişlerdir. Bu görüşe bazı araştırmacılar da katılmıştır. Oysa çadır hayali, ipli kukla, Kolkorçak el kuklası olup, bugün de aynı isimde Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinden Özbekistan'da oynatılmaktadır.

Kukla ile gölge oyunu konusunda araştırmalarda ikisinin birbiriyle karıştırılmasının ve yanlış yorumlanmasının nedenlerinden biri "hayal" sözcüğünün hem kukla hem de karagöz oyunu için kullanılmasıdır. XVII. YY''da, ikisini birbirinden ayırmak için "Karagöz" ve "Kukla" terimleri kullanılmaya başlanmıştır. (And, Metin; Dünya'da ve Bizde Gölge Oyunu, Ankara 1977, Doğu Matbaacılık, 446+xxxıı s.262, Türkiye iş Bankası Kültür Yayınları)

Karagöz gölge oyununundaki karakterlerin sınıflandırılması Prof. Dr. Metin And tarafından şöyle yapılmıştır:

1. Eksen Kişiler; karagöz, hacivat,
2. Kadınlar; bütün zenneler,
3. istanbul Ağzı; Çelebi, Tiryaki, Beberuhi,
4. Anadolulu Kişiler; Laz, Kastamonulu, Kayserili, Eğinli,
5. Anadolu dışından gelenler; Muhacır, Arnavut, Arap, Acem,
6. Müslüman Olmayan Kişiler; Rum, Frenk, Ermeni, Yahudi,
7. Kusurlu ve Ruhsal Hastalar; Kekeme, Kambur, Hımhım, Deli, Esrarkeş, Sağır, Aptal,
8. Kabadayılar ve sarhoşlar; Efe, Zeybek, Matiz, Tuzsuz, Sarhoş, Külhanbeyi,
9. Eğlendirici Kişiler; Köçek, Çengi, Kantocu, Hokkabaz, Cambaz, Curcunabaz, Hayalci, Çalgıcı,
10. Olağan Üstü kişiler, yaratıklar; Büyücü, Cazular, Cinler,
11. Geçici ikinci kişiler ve çocuklar.