şah ismail

mat ismailden bir önceki adımdır.

"cemi kuşlar dile gelir yazım der
gövel turnam şam'dan gelir güzüm der
benim yarelerim tuzum tuzum der
bir derdim var bin dermana değişmem"
dizelerinin sahibi, mahlası hatayi olan şah.

Siirlerinde mahlas olarak hitayi adini kullanmistir daha sonra yaptigi buyuk hata sonucu yenilmesinden sonra hatayi mahlasini kullanmistir.

en büyük rakibiyle beraber siyasete kurban giden kişi.

bu adamlar bereketli topraklar için savaştı ve biri kaybetti. yaptıkları her şey o günün siyaseti içindir.

muhabbet bağında bir gül açıldı
bir derdim var bin dermana değişmem
yüküm lal'ı gevher mercan saçarım
bir derdim var bin dermana değişmem

cümle kuşlar dile gelir yazım der
gövel turnam şam'a gelir güzüm der
benim yaralarım tuzum tuzum der
bir derdim var bin dermana değişmem

garip bülbül gönlüm eğler ses ile
nicelerin ömrü gitmiş yas ile
arayıp bulduğum pür heves ile
bir derdim var bin dermana değişmem

şah hatayi'm muhabbete bakarım
ben doluyum ben dolana akarım
güzel pirim bir dert vermiş çekerim
bir derdim var bin dermana değişmem

türk olduğu halde ilginç bir şekilde türk tarihinde yeri yoktur. bu sadece türkiye türklerine has bir durum değil. azerbaycan haricinde diğer türk unsurları da tarih çalışmalarında şah ismail'e ve safevilere yer vermemiştir. osmanlı memlük ile de savaşmıştır ancak memlüklerin yerildiği, aşağılandığı bir kayıt bulamazsınız arşivlerde. hatta osmanlı portekizlere direnebilmesi için memlüklere lojistik yardımda bulunmuş olduğu halde memlük sultanı kansu gavri şah ismail'in osmanlı'ya karşı ittifak kurmak adına venediklilerle irtibat kurmasında etkin rol oynamıştır. tabi sonradan osmanlı korkusu ile bu venedikli askeri yetkililer memlük topraklarında tutuklanmıştır. memlüklerin bu denli ihanetine karşın yine de safeviler kadar yerilmemiştir memlükler.

şah ismail ise türk dünyasının tarihi geçmişinde hep nefretle anılmıştır her nedense. tabi osmanlı'ya gelene kadar savaştıkları hep türkler olmuştur. örneğin akkoyunlular (akrabalarıdır kendisinin) ve özbek hanlığı gibi. buna bağlı olarak osmanlı'yı memlükler ile savaştı diye eleştiren arkadaşların cehaletten ve maksatlı olmaktan sakınmalarını diliyorum. bu ayrı bir konu olmakla birlikte şah ismail ve safevi devletinin türk tarihinden bu kadar soyutlanmasının altında osmanlı'ya karşı venediklilerle, hatta ve hatta memlük gücünü kırmak için portekizlilerle yaptığı ittifaklar ve en önemlisi habsburg safevi ittifakının yaşanmış olması ana sebep gibi geliyor bana. osmanlı'nın savaştığı ve yenildiği timur devletinin ismi cumhurbaşkanlığı forsunda yer alırken ismail'in devleti orada yoktur ilginç değil mi? bakacak olursanız türk aşağı türk yukarı gözümüze sokula sokula övülen bu zatı muhtereme methiye düzenler şah ismail'in bu yönünü hiç bilmezler ya da işlerine gelmez. tarihin siyasallaşması da kötü tabi ki.

bu zatı irdelemek o kadar kolay değil, en geniş kaynak roger savory'nin eserleridir. savory çok iyi bir safevi tarihi uzmanıdır. ismail hakkında öyle şeyler yazmıştır ki aklınız durur. mesela ismail'in kızılbaşları onu mehdi olarak görüyorlardı der, hatta ali'nin kendisi, ismail donuna girmiş ali... tabi bazı tespitleri çok ileri boyuta da taşır onları yazmak istemiyorum. malumdur ki çaldıran'a gelene kadar büyük zaferler yaşamıştı ismail, bu yüzden de kızılbaşları onun gerçek mehdi olduğuna inanıyordu. çaldıran'da yenildiğinde ise bu karizmasının askerleri arasında ''çizildiğini'' ekler savory. çünkü ismail'in kızılbaşları etkilenmesinin altında elbette teolojik bir temel vardı. o da kendisinin ismail donundaki ali olması ya da mehdi olmasıydı.
kısa bir not olarak eklemeliyim ki kendisi musa el kazım soyundan gelen bir seyyid falan değildir, zaten islam tarihinde ipini koparan seyyid olduğu için, bu seyyidlik meselesi ayrı bir konudur ancak ismail bir seyyid değildir.

ayrıca arap ve acemi kendine köle etmekten çok, türk'ü fars'a kul etmiştir desek yeridir. şah abbas dönemi korkunç türk katliamları ve bürokrasideki fars etkisini, türklerin yavaş yavaş sistemden egale edilme sürecini yine savory'nin eserlerinde bulabilirsiniz. çünkü ismail'de abbasiler gibi o ihtişamlı aryan medeniyetinin tesirinden kendini kurtaramamıştı. mesela bir oğlunun tahmasp diğerinin adı abbas'tır. tahmasp bir sasanili ismidir, abbas ise malum. o topraklarda hüküm sürmüş iki kudretli medeniyetin üzerine şeyhlikten şahlığa giden süreci inşa etmiştir ismail. itici güç olarak da on iki imam şiiliğini kullanmıştır ancak kendisi hiçbir zaman ortodoks şiiliği yaşamamıştır çünkü kendisi de şiilik esaslarını bilmemektedir bu yüzden cebeli amil bölgesinden şia akaidine dair kitaplar getirtmiştir. çünkü sünni osmanlı'nın karşısına öyle bir şeyle çıkmalıydı ki topluma heyecan katsın ve devinim sağlasın... elbetteki din olgusu o dönemde etkin bir propaganda aracıydı ve şiilik kendisinin işini görecekti. bu uzun bir konu daha sonra değinmek istiyorum buna. ancak şah ismail buveyhi ve fatımi tahripkar anlayışının mirasını devralarak bunu daha korkunç hale getiren biridir. şeriati'nin ali şiası safevi şiası kitabı bu gerçeği en çıplak hali ile ortaya sermiştir.
şu ve ya bu şekilde tarihe adını kazımış biri olduğu sabit olmakla birlikte, ismail'in türklüğü üzerinden ''sidik yarıştırdığını'' sanan arkadaşların varlığı iç acıtıdır. çünkü bir insanın nesebini, diğer halklara karşı övünme vesilesi olarak kullanması acınacak bir durumdur. özellikle ''yavuz'dan daha türk'tür'' lafına çok gülüyorum. evet ismail türk'tü, hatta bir diğer türk olan osmanlı'ya karşı doğu avrupa hristiyanları ile ittifak yapacak kadar hem de. ne oldu şimdi? ne değişti? hiç...
işte bu yüzden türklük yarıştırmanın mantığı yoktur. anlatmak istediğim budur. çünkü ortada bir iktidar hakimiyeti var, din milliyet kavgası yok.
şah ismail'in başarılı ihtiraslı ama en çok da ilginç bir adam olduğu da aşikar. gizemli bir adam değil ama çözülmesi de kolay olan biri değildir ismail.
türk tarihinin figürlerinden biri işte, her ne kadar türk tarihinde 500 yıldır yer bulamasa da.

şiiliği politik bir araç, dahası politik bir kültür olarak rayına oturtma iradesini sergileyerek, gelişememiş olarak nitelendirdiği arapların hegemonik tavrına karşı gelen ve antik iran kültürü ile şii milli devleti projesini harmanlayarak iran a yapısal bir dönüşüm kazandıran lider.

yavuz sultan selim'den bin kat daha türktür.
milliyetçiler oturup katilin peşinden gideceğine bu adamın peşinden gitsin de bari milliyetçilikleri havada kalmasın.

has be has türk hükümdarıdır. fakat bu yaptığı yanlışları görmeyeceğimiz manasına gelmez.

1.si sapkın bir kişilikti her ne kadar aleviler tarafından yüceltilmeye çalışılsada ilk yıktığı devlet olan akkoyunluların hükümdarının kafatasından şarap içecek kadar ego sahibidir.
2.si aleni olarak osmanlı himayesindeki alevilere nüfuz etmek istemiştir.
3.sü daha düzenli ordusu bile olmadan osmanlıya kafa tutmuştur. gel gelelim yenileceğini bildiği için ordusunu hep kaçırtmış ta ki meclisinin gazına gelip çaldırana çıkana kadar.
4.sü Selimle olan mektuplaşmalarında hep küfürlü saygısız ve kendini yükseklerde gören bir dil kullanmıştır.
5.si kendi yurdundaki sünnilere işkence ettiği doğrudur. Sünniliği yasaklatmıştır.

Tüm bunlar niçin osmanlı kadar büyüyemediğinin gerçekleridir. aleviler sempati duysada selime katil de deseler. Görünen köy kılavuz istemez. Şah ismail in devleti osmanlıya askeri, idari ve ekonomik açıdan yanaşamamıştır bile.
Tarihte hep güçlüler kazanır. O yüzden Selimle kıyaslayıp bok atmak yerine, her ikisini de Türk lider olarak kabul edip eğrisiyle doğrusuyla şu anda bu topraklarda yaşamamızdaki emekleri hiç edilmemelidir.

"Şirvan halayıkı hamu Tebriz’e daşına
Mülk-i Acem sorar ki, kıyamet haçan kopar?

Gitdükçe tükenir Arab’un kuy u meskeni,
Bağdat içinde her nice Türkman kopar."

iran bölgesindeki türkmenleri bir araya getirmiş olan büyük türk komutanı ve hükümdarı.
fakat anadoluda çıkarttığı türkmen ayaklanmaları sonucunda yavuz sultan selim ile çaldıran ovasında savaşmak zorunda kalmıştır. belkide tarihin en acı savaşıdır. iki büyük türk karşı karşıya gelmiştir ve yavuz savaşı kazanmıştır.
savaşa tahtını ve hanedanını getirmiştir. savaşı kazanacağından o kadar çok emindir yani.
tahtını ve eşlerini savaş alanında bırakarak kaçmak zorunda kalmıştır.
çok utanç verici bir şey olsa gerek.

"biz de bilirik ki dostu, kardaşı
bulamadım bir kara gün yoldaşı,
dost geçinip yüze gülen kallaşı
bahasıdır, satmak gerek bir pula."
dizelerinin sahibi, safevi devletinin kurucusu.

yavuz sultan selim'in çok güzel ayarlar verdiği şahıs.

safevi devleti nin kurucusu. kızıl başbuğ olarak anılır biz türkçüler arasında. kendisi 13 yaşında örgütlenip 14 yaşında devlet kuracak zeka ve yeteneğe sahiptir. ilber ortaylı ya göre türk dilinin en büyük şairidir.

--spoiler--

"biz de bilirik ki dostu kardaşı
bulamadım bir kara gün yoldaşı,
dost geçinip yüze gülen kallaşı
bahasıdır, satmak gerek bir pula."

--spoiler--

ölüm yıl dönümü olan atamız.

Yavuz da bizim Şah ismail de bizim.

ayrıştıranlar utansın.

amerika harvard üniversitesi öğretim üyesi olan 40'lı yaşlarda bir kadının evimize gelip ''1 yıldır sizin soyunuzu araştırıyorum ve siz şah ismailin soyundan geliyorsunuz.'' demesiyle, bir süredir araştırdığım şah.

iskender pala'nın şah&sultan kitabında anlatılanlara göre özbek bir hükümdarı savaşta mağlup edip kellesini almıştır. daha sonra bu kellenin derisini yüzdürüp kafatası kemiğinden altın kaplama yaptırtarak; bu kafatasından şarap içmiştir.

--spoiler--
sanma şâhım/herkesi sen/sadıkâne/yâr olur
herkesi sen/dost mu sandın/belki ol/ağyâr olur.
sadıkâne/belki ol/âlemde/serdâr olur
yâr olur/ağyâr olur/serdâr olur/dîldâr olur.
--spoiler--

Yavuz döneminde katledilen alevilerin, adına onlarca türkü yazdığı türk hükümdarı.

Bir derdim var bin dermana değişmem adlı mükemmel bir şiiri olan Safevi türk hükümdarı.

yavuz ile atışan safevi hükümdarıdır.

yavuz sultan selim in savaş meydanında karısını bıraktırdığı vasatın altı liderimsi.

bu adama türk milliyetçisi diyenin aklına şaşmalı, birisi o şahsa milliyetçiliğin bizde tanzimatla birlikte ortaya çıkan bir ideoloji olduğunu söylemeli.

evet şah ismail türktür, hatta saray dili türkçedir safevilerde ama osmanlı ile mehzep ayrılığı sebebiyle yıldızı hiçbir zaman barışamamıştır.

ordusu hiç de ilkel olmamakla beraber çaldıran hariç girdiği tüm savaşlardan galibiyetle ayrılmıştır. şah ismailin ordusu karşısında hiçbir avrupa devleti duramazdı; osmanlı ordusu hariç. osmanlı karşısında duramamasının sebebi de ateşli silahlardır.
2. murat'ın mora akınında heksamilyon surlarını yıkmasında ve istanbul'un fethinde kuşatma silahı olarak kendini kanıtlayan top, çaldıran'da da ikinci kez bir sahra silahı, özellikle tüfekle beraber tam bir süvari katili olduğunu kanıtlamıştır.
ayrıca şah ismail'e milliyetçi diyenin kafasını yaşamak isterim. şah ismail milliyetçi değildir lakin iran'da toplam 40 milyon türkün yaşamasının müsebbibidir. yavuz'a nazaran türkçeyi kullanması insanların şah ismail hatayi'nin milliyetçi olduğunu düşünmelerine sebep olmuş olabilir.